Als je begint met het leren spelen van een muziekinstrument, dan zal een stemapparaat - ook wel 'tuner' - waarschijnlijk een van de eerste accessoires zijn die je erbij neemt. Deze Keuzehulp gaat in op de verschillende soorten stemapparaten die er op de markt zijn en voor welke instrumenten ze geschikt zijn. Staat je vraag er niet bij? Neem gerust contact met ons op!
Snel het juiste stemapparaat vinden?
Gebruik onze Keuzehulp
Druk op de knop 'Start Keuzehulp' en beantwoord enkele vragen. Daarna zie je overzichtelijk de stemapparaten die bij je passen. Toepassing, meetmethode, vorm, budget. Ah, dát is hem. Nog even nadenken? Dan e-mailen we de resultaten naar je.
Of lees hieronder verder voor meer informatie over stemapparaten.
1. Wat is een stemapparaat?
Een stemapparaat, ook wel tuner genoemd, is een van de belangrijkste accessoires voor een muzikant. Je gebruikt het om een muziekinstrument mee te stemmen. Veel instrumenten kunnen namelijk langzaam van toonhoogte veranderen tijdens het spelen of wanneer ze niet gebruikt worden (bijvoorbeeld door wisselingen in temperatuur en luchtvochtigheid). Je moet het instrument dan weer terug op stemming brengen, zodat het niet vals klinkt. De reden is dat je goed samen moet klinken met andere instrumenten. Bijvoorbeeld een saxofonist in een band. En kun je op je instrument meerdere tonen tegelijk spelen, zoals op een gitaar, dan moeten de tonen ook onderling goed samen klinken.
Soms is het te ingewikkeld om een instrument zelf te stemmen. In zo'n geval is het ook niet vaak nodig. Een piano hoeft bijvoorbeeld maar één keer per jaar gestemd te worden. Maar bij de meeste instrumenten kun je dit prima zelf doen. Een stemapparaat is daarbij een handig hulpmiddel. De prijzen kunnen aanzienlijk verschillen. Voor ongeveer drie euro kun je een stemvork kopen en voor nog geen tien euro een digitaal stemapparaatje, maar er zijn ook rack-units voor 100 euro. Duurder is zeker niet altijd beter, maar toch zal de ene tuner beter presteren in een bepaalde situatie dan de andere. Lees verder voor meer informatie over de verschillende soorten stemapparaten.
Vrijwel iedereen die zijn instrument moet stemmen (zie vraag 1) gebruikt hierbij een stem-hulpmiddel. Er zijn een aantal mogelijkheden:
Een 'referentietoon' van bijvoorbeeld een stemvork. Zie vraag 3. Dit is voor beginners niet zo makkelijk.
Met een (ander) instrument dat altijd een vaste toonhoogte heeft, zoals een keyboard. Heb je de toon 'E' nodig? Sla de E aan op het keyboard en stem je instrument net zo lang tot de toon op jouw instrument hetzelfde klinkt. Ook hiervoor is enige muziektheorie nodig en een getraind gehoor.
Een tuner-app op je smartphone of tablet installeren. Groot nadeel is dat een smartphone minder prettig te bedienen en plaatsen is dan een 'echte' tuner. Ook heb je kans dat de geluidsdetectie van de app minder goed is, dat de batterij van je mobiele apparaat opeens leeg is, dat je smartphone/tablet zijn dag niet heeft, of dat je hem laat vallen tijdens gebruik.
Veel elektrisch-akoestische gitaren en sommige gitaarversterkers hebben een ingebouwd stemapparaat. Zolang je geen afwijkende stemmingen gebruikt, zal dit probleemloos werken.
Een elektronische tuner is doorgaans de meest comfortabele optie. Zelfs voor een lage prijs heb je al een prima stemapparaatje dat je zorgeloos in je instrumentkoffer doet en dat speciaal gemaakt is om snel aan te zetten en te gebruiken.
Een stemvork geeft je één zuivere 'referentietoon'. De toon A is de standaard. Aan de hand van deze toon kun je één (of desnoods meerdere) tonen van het instrument stemmen. Deze methode vereist een nauwkeurig gehoor en enige theoretische kennis over hoe het instrument gestemd moet worden. Het nadeel van deze methode is dat de omgeving niet te rumoerig mag zijn en dat het relatief veel tijd kost. Daarentegen is het grote voordeel dat een stemvork goedkoop is, geen batterijen nodig heeft en dat het je gehoor traint.
Net als bij een stemvork, speelt bij het gebruik van een stemfluit je gehoor een belangrijke rol. Een stemfluit is echter makkelijker te gebruiken dan een stemvork, omdat hij gewoonlijk meerdere tonen kan produceren en je dus niet alles hoeft af te leiden van één toon. Bijvoorbeeld de zes tonen van een gitaar of de vier tonen van een viool. Sommige stemfluiten produceren zelfs alle twaalf tonen die we in de Westerse muziek gebruiken.
Een clip-on tuner is voor de meeste mensen de beste keus. Er zit een vibratiesensor ingebouwd die de trillingen oppikt. Vervolgens berekent de tuner welke toon hij waarneemt en of deze toon zuiver is. Dit kun je aflezen op het display. Je blijft het instrument bijstemmen tot het stemapparaat aangeeft dat de toon zuiver is. Je kunt deze compacte tuner bijvoorbeeld aan de kop van een gitaar of ukelele klemmen, maar ook aan de beker van een blaasinstrument (ofwel, op de plek waar de resonantie het best te 'voelen' is).
In vergelijking met een tuner die gebruikmaakt van een (interne) microfoon om de toon op te vangen (zie vraag 5), is het voordeel van een clip-on dat deze ook goed gebruikt kan worden in een lawaaierige omgeving. Ideaal als er al een band aan het spelen is of als er veel rumoer in de zaal is. Bovendien zijn deze tuners relatief voordelig, en makkelijk mee te nemen.
Tips:
De meeste mensen kiezen een chromatische clip-on tuner. Zie ook vraag 9.
Afhankelijk van je muziekinstrument, kun je ook een los stemapparaat overwegen, een klankgat-tuner of een stage tuner. Lees verder voor meer informatie.
Het losse stemapparaat is naast de clip-on tuner (zie vraag 4) het meest voorkomende model. De werking is grotendeels hetzelfde als bij de clip-on tuner en ook hier geldt dat de meeste modellen chromatisch zijn (zie vraag 9). Het geluid wordt echter op een andere manier opgepikt. Meestal heeft zo'n los stemapparaat de volgende twee mogelijkheden:
Je instrument aansluiten met een kabel. Omdat het signaal rechtstreeks van het instrument komt, mag je rekenen op een extra nauwkeurige registratie van de toon. Een nadeel is dat deze modellen lastig zijn om live te gebruiken. De tuner erbij pakken en gebruiken gaat nu eenmaal sneller bij de clip-on tuner (vraag 4).
Een intern microfoontje. Dit is vaak minder nauwkeurig dan aansluiting met een kabel (zie hierboven) of een clip-on tuner (vraag 4), met name in lawaaierige omgevingen. Maar het kan een goed idee zijn als het niet (goed) mogelijk is om een tuner op je instrument te klemmen en/of als je instrument geen kabel heeft.
Bijkomend voordeel van losse tuners is dat ze vaak wat groter zijn, waardoor ze soms een groter display hebben en extra functies, zoals een ingebouwde metronoom.
6. Wat zijn stage tuners, rack tuners en robot tuners?
De stage tuner is te vergelijken met een losse tuner (vraag 5), maar is geschikt voor podiumgebruik door onder andere gitaristen. Je instrument sluit je aan met een instrumentkabel op de tuner. Vanaf daar kan het signaal ook weer verder worden geleid naar effectpedalen of een gitaarversterker. De stage tuner heeft meestal een compacte stompbox-behuizing (bijvoorbeeld standaard Boss-formaat) die goed op een pedalboard past en heel robuust is. Hij kan worden gevoed via een (los verkrijgbare) stroomadapter in plaats van batterijen. Maar het grootste voordeel is dat dit stemapparaat aan- en uitgezet kan worden met de voet. Er is bovendien vaak een heldere LED-display die makkelijk is af te lezen zonder voorover te hoeven bukken. Net als bij het gebruik van een losse tuner met kabel (vraag 5), is een stage tuner heel nauwkeurig.
Nog professioneler is de rack tuner. Deze is zeer uitgebreid en (op een handige hoogte) te monteren in een 19 inch rack. Tot slot zijn er de robot tuners: deze vervangen de gewone stemmechanieken op je gitaar, waarna je je instrument volledig automatisch en binnen enkele seconden kunt laten stemmen in elke gewenste stemming.
Zoals de naam al aangeeft, kan dit type tuner alleen gebruikt worden voor instrumenten met een klankgat. Klankgat-tuners zijn vooral ontworpen voor gebruik in combinatie met een akoestische gitaar. Ze hebben een haakconstructie met een rubberen grip waarmee je het apparaat eenvoudig in een klankgat kunt plaatsen. Bij de aanschaf van zo'n stemapparaat moet je er wel even op letten dat het geschikt is voor de diameter van het klankgat van je eigen gitaar. Een voordeel van dit systeem ten opzichte van de clip-on tuner (vraag 4) is dat het niet in de weg zit: het is (redelijk onopvallend) onder de snaren bevestigd en kan daardoor gewoon in je gitaar blijven zitten tijdens het spelen.
Deze zijn bedoeld voor snaarinstrumenten die meerdere tonen tegelijk kunnen produceren, zoals de gitaar. Bij een normale tuner moet je de snaren één voor één aanslaan en stemmen. Wanneer er per ongeluk toch meerdere snaren tegelijk worden aangeslagen, dan begrijpt het stemapparaat het niet meer. Maar bij een polyfone tuner kunnen wél alle snaren tegelijk aangeslagen worden. Het apparaat geeft daarbij in één oogopslag aan welke snaren te hoog of te laag gestemd staan. Hierdoor wordt het hele stemproces aanzienlijk versneld. Een nadeel is dat deze technologie relatief nieuw is en daardoor niet altijd even accuraat de toonhoogte weergeeft. Ook zijn deze tuners vaak duurder. Daar staat tegenover dat veel van dit type stemapparaten een USB-poort heeft, waarmee de ingebouwde software geüpdatet kan worden, voor optimale werking.
9. Heb ik een chromatisch of niet-chromatisch stemapparaat nodig?
Het overgrote deel van de stemapparaten is chromatisch. Deze modellen herkennen alle twaalf tonen waar in de Westerse muziek gebruik van wordt gemaakt. Ze zijn dus te gebruiken voor alle instrumenten. (Daarnaast kan met deze modellen de gehele stemming vaak zeer precies een stukje verlaagd of verhoogd worden ten opzichte van de standaardstemming van A = 440 Hz.) Sommige modellen kunnen, indien gewenst, voor het gemak ingesteld worden op de tonen van een specifiek instrument, zoals gitaar.
Tip: chromatische stemapparaten zijn dus te gebruiken voor alle instrumenten, maar sommige van deze tuners zijn qua constructie speciaal geschikt voor bevestiging op een specifiek instrument, bijvoorbeeld een trompet. Dit wordt dan altijd speciaal vermeld in de titel of de tekst van het product.
Een stemapparaat dat niet chromatisch is, is ontworpen om te gebruiken voor alleen één soort instrument in een bepaalde stemming. Een tuner die speciaal gemaakt is voor ukelele bijvoorbeeld, kan meestal alleen bepalen of de standaard-stemming van de vier snaren van een ukelele goed is (zie de Korg tuner op de afbeelding). Andere tonen kan hij niet beoordelen. Het voordeel is dat dit heel eenvoudig werkt!
Snel het juiste stemapparaat vinden?
Gebruik onze Keuzehulp
Druk op de knop 'Start Keuzehulp' en beantwoord enkele vragen. Daarna zie je overzichtelijk de stemapparaten die bij je passen. Toepassing, meetmethode, vorm, budget. Ah, dát is hem. Nog even nadenken? Dan e-mailen we de resultaten naar je.
